Boekrecensies 1171-1200

 

1171. Sofie/Tobi Lakmaker - De geschiedenis van mijn seksualiteit

Ongebalanceerd boek

7 mei 2023


Sofie Lakmaker beschrijft hoe ze opgroeit in Amsterdam Zuid, een gymnasiumkind op een witte school in Amsterdam Zuid, een Joodse moeder, een gezin waar veel met de mantel der liefde wordt bedekt. Sofie voelt zich eigenlijk altijd een buitenstaander: ze speelt liever voetbal, weet alles van Ajax, loopt rond in Ajaxshirts en trainingspakken en heeft niets met make-up en meidendingen. Toch is ze dol op meiden en uiteindelijk komt ze tot de conclusie dat ze lesbisch is, wat tot een woest leven van vooral veel zoenen leidt. Maar ze komt er ook steeds meer achter dat ze niet echt een meisje is, maar ook niet helemaal een jongen. En ondertussen sleept haar leven zich voort met een ongeneeslijk zieke moeder en een hele serie studies waarbij ze zich altijd weer een buitenstaander voelt. 

De verhalen over de seks en het zoenen vond ik niet zo interessant: veel stoerpraterij, nergens echt een diep inzicht in wat er nou werkelijk gebeurd. De droogkomische observaties over het dagelijks leven vond ik echter bij tijd en wijle behoorlijk hilarisch en lieten me soms hardop lachen of gniffelen. Al met al dus een beetje een ongebalanceerd boek dat me nooit echt wist te grijpen. Twee sterren voor het boek, een ster extra voor het feit dat ik er bij tijd en wijle om moest lachen.

Terug naar de lijst met boekrecensies


1172. Diverse auteurs - Zest!g

Zestig is het nieuwe vijftig

15 mei 2023


Voor mijn zestigste verjaardag kreeg ik een boekje met een aantal korte verhalen over hoe het is om zestig te zijn of te worden, ooit uitgegeven door ABN AMRO. Het boekje is al wat ouder, maar veel verhalen zijn herkenbaar: zestig is toch het nieuwe vijftig (en volgens het boekje zelfs het nieuwe veertig) zullen we maar ongebalanceerd zeggen. Mijn grootouders ware behoorlijk oud toen ze zestig waren, maar wij lopen op sneakers en persoonlijk kampeer ik nog steeds in een klein tentje op campings waar ik met de bagage op de fiets heenfiets. Het leukste verhaal vond ik het verhaal van Henk Spaan over een jongetje dat gepest werd toen hij op de middelbare school en nu tegen het eind van zijn carrière de grootste pestkop weer tegenkomt en deze heerlijk te grazen kan nemen. Een boekje met toch wel herkenbare verhalen (al heb ik de grootste pestkop helaas nooit te grazen kunnen nemen) dat lekker wegleest.

Terug naar de lijst met boekrecensies


1173. Jane Harper - The lost man

Spannend boek uit de outback van Australië

15 mei 2023


Het is warm, heel erg warm, ontzettend warm en in het achterland van Australië wordt het lijk van een boer, Cameron, uitgedroogd aangetroffen op het uiterste puntje van zijn land, pal bij het graf van iemand die hier een eeuw geleden gestorven is. Zijn auto staat kilometers verderop en iedereen weet dat het complete waanzin is om midden in de woestijn zonder water te gaan lopen. Wat volgt is een beschrijving van het gezinsleven. Cameron's broer Nathan heeft de naastgelegen boerderij, die op 3 uur rijden ligt, en is toevallig aanwezig met zijn zoon omdat het bijna kerstmis is. Cameron woonde op de boerderij met zijn vrouw en dochters, zijn jongere broer, zijn moeder een  knecht die "oom Harry" wordt genoemd. Langzaam maar zeker wordt het duidelijk wat zich onder de oppervlakte allemaal heeft afgespeeld en dat alles tegen de achtergrond van een landschap waarin eigenlijk niet te leven valt.

Een boek waar je het warm van krijgt, dat gemakkelijk leest en het verhaal in kleine porties opdient, Een fijn boek om te lezen.

Terug naar de lijst met boekrecensies


1174. Lucinda Riley - De zeven zussen

Deel één en hier hou ik het bij

24 mei 2023


Het laatste deel van  De Zeven Zussen, Atlas, kwam uit op de zaterdag voor moederdag en dat zegt eigenlijk alles: het belangrijkste publiek is vrouwelijk, het leest gemakkelijk weg en het is dik genoeg om als cadeau te geven. Ook in mijn omgeving zijn een aantal vrouwen die dol zijn op de zeven zussen reeks, dus ik vond dat ik er ook maar eens aan moest beginnen. Dus deel één opgepakt en al na een pagina of twintig kwam het favoriete begrip van mijn leraar Grieks, meneer Jonker, naar boven; epitheton ornans. Oftewel een bijvoeglijk naamwoord dat niets toevoegt. Het boek wemelt ervan: in iedere zin staan een flink aantal bijvoeglijk naamwoorden en veel daarvan voegen niets toe aan het verhaal (behalve meer woorden, dus meer pagina's, dus een hogere prijs), behoorlijk irritant... Ook de verhaallijnen deden me niet veel: zeven (of waren het er zes?) geadopteerde zussen op een eiland in Zwitserland nadat hun stiefvader is overleden, één van de geadopteerde zussen in Rio de Janeiro waar ze het verhaal van haar afkomst probeert te achterhalen en dan ook nog het verhaal van haar overgrootmoeder aan het begin van de twintigste eeuw in Rio en Parijs. En dat alles in een stijl waarbij je niet direct denkt aan zware literatuur. Waarom dan toch drie sterren? Omdat (afgezien van de epitheta) ik me niet echt heel erg geërgerd heb, een voorwaarde voor twee sterren of minder. Maar het nodigt zeker niet uit om de volgende delen ter hand te nemen. Been there done that, kan van de bucketlist af.


Terug naar de lijst met boekrecensies


1175. Milo van Bokkum - Grensstreken

Rafelrandjes, altijd leuk

26 mei 2023


Grensstreken zijn vaak de interessantste gebieden van een land: ze liggen in de periferie en vanuit het (bestuurs)centrum is er daarom meestal niet zo veel belangstelling voor. Het zijn de rafelrandjes van de geografie. Meestal is dat geen probleem tot grote gebeurtenissen ineens duidelijk maken dat grensstreken vaak hun eigen uitdagingen en problemen hebben. In dit boek geeft Van Bokkum een aantal hele interessante voorbeelden: van enclaves in enclaves in enclaves in India en Bangladesh (geen probleem tot de staten gescheiden werden na het opheffen van de Engelse bezetting) tot Point Roberts, een alleen via Canada bereikbaar piepklein schiereilandje dat bij de VS hoort. Dit was nooit een probleem tot de grens tussen Canada en de VS dicht ging tijdens de COVID-pandemie en de bewoners van Point Roberts opeens verstoken waren van alle contacten. En zelfs in Nederland hebben we natuurlijk Baarle-Nassau / Baarle-Hertog en zelfs een piepklein weilandje dat Niemandsland heet omdat het nooit aan Nederland of België is toegewezen. En Hoog-Elten (bij Nijmegen) dat volgestouwd lag met boter en sigaretten waar veel winst op gemaakt kon worden toen het van Nederlands weer Duits werd.

Ik ben dol op atlassen en geografische kaarten, dus dit boek was helemaal mijn ding. Ik heb ook veel op internet zitten zoeken waar sommige stukjes land lagen omdat ik er nog nooit van gehoord had. Een heerlijke speurtocht!

Terug naar de lijst met boekrecensies


1176. Angela Marsons - Deadly fate

Gewoon een lekker Angela Marsons

29 mei 2023


Op een avond wordt Sandra Deakin vermoord gevonden op het kerkhof van een kerk waar haar de toekomst is ontzegd door een overijverige (en eigenlijk ook bijzonder griezelige) priester. Sandra was een medium, ze beweerde dat ze contact kon maken met de doden en dus gaat het team van Kim Stone op zoek naar een potentiële moordenaar die het niet zo op heeft met spiritisten. En dat blijken er nogal wat te zijn; zowel spiritisten als mensen die zich daar heftig tegen verzetten. Al snel vallen er meer doden: van een jongen die werkt bij een callcentrum tot een vrouw die optredens voor grote zalen verzorgd. Allerlei verdachten passeren de revue en ondertussen leer je ook nog het een en ander over hoe deze spiritisten te werk gaan. Uiteindelijk komt de moordenaar uit onverwachte hoek, wordt er een verdwijning opgelost en krijgt Stacey te maken met een enorme engerd die haar vast in het volgende deel van de serie nog meer lastig gaat vallen.

Gewoon weer een lekkere Angela Marsons waarmee je je op de camping of de bank op kan rollen en je helemaal verliezen in de avonturen en verwikkelingen van Kim Stone en haar team.

Terug naar de lijst met boekrecensies


1177. Gijs Wilbrink - De beesten

Prachtig boek over het leven in de Achterhoek

4 juni 2023


De familie Keller staat bekend als de aso's van hun dorp en misschien wel van de hele Achterhoek: iedereen is bang voor ze, vooral voor de broers Johan en, met name, Sjarrel. Die stropen, fokken nertsen zonder vergunning, meppen, verbouwen motoren en doen alles wat god verboden heeft. Hun broer Frank verdient zijn brood wel eerlijk en diens zoon Tom blijkt een enorm talent voor motorcrossen te hebben. Als hij rond de twintig is, is hij niet alleen de sensatie van de Achterhoek, maar van de hele mondiale crosswereld. Tot een noodlottig ongeluk hem blijvend invalide maakt.... 

Jaren later verdwijnt Tom opeens op een koude winternacht. Zijn dochter Isa keert terug naar de Achterhoek uit Utrecht, waar ze kunstgeschiedenis studeert, in de punkers- en krakersscene zit en verliefd is op de vrijgevochten Turkse Erva, om haar vader op te sporen en om eindelijk alle familiegeheimen te ontrafelen, want waarom zit opa Frank in de gevangenis? Hoe kon de getalenteerde motorcrosser Tom zo'n ongeluk krijgen? En waarom spreken haar moeder en haar tante niet meer met elkaar?

Een boek over het leven op het platteland, wat ook anders is dan wat je normaal tegenkomt. Een boek dat vanuit meerdere perspectieven naar het leven en de geschiedenis van de familie Keller kijkt. Een boek dat de oplossingen van de in kleine stukjes aanlevert. Een boek dat door de geschiedenis heen en weer springt zonder dat je de draad kwijtraakt. Een boek met een heldin, voor mij Isa, en een echte schurk, Sjarrel, dus met een element van een strijd tussen Goed en Kwaad.  En vooral een debuutroman waar het schrijftalent en schrijfplezier vanaf spat.

Terug naar de lijst met boekrecensies


1178. Stephen King - Dodelijk dilemma

Lekkere mild-helderziende roman tussendoor

13 juni 2023


Een normalere man dan John Smith krijg je niet: hij geeft les op een middelbare school, heeft een vriendin die op dezelfde school les geeft en zelfs zijn naam is normaal. Alleen ziet John zo af en toe dingen die zich in de (nabije) toekomst afspelen en zo wint hij op een avond bij het sluiten van de kermis heel veel geld. Zijn vriendin heeft een verkeerde hotdog gegeten dus John besluit een taxi naar huis te nemen. En dan slaat het noodlot toe: door een frontale botsing met een paar joyriders raakt hij 4 jaar in coma en als hij weer bijkomt is niet alleen de wereld helemaal veranderd, zijn voorspellende gaven zijn ook sterker geworden.  Hij wil dit zelf niet, maar zo af en toe als hij mensen aanraakt kan hij heel veel over ze vertellen. En dan geeft hij op een dag de burgemeester van een klein stadje een hand en voelt dat dit een heel gevaarlijke persoon is die de wereld in de derde wereldoorlog gaat storten. Hij twijfelt echter enorm of hij actie moet ondernemen: niemand zal hem geloven en klopt het wel wat hij "gezien" heeft? Dan neemt zijn leven een dramatische wending waardoor hij een radicale beslissing moet (en kan) nemen.

Een fijne Stephen King die al wat ouder is, maar nog steeds lekker wegleest. Het is wel handig als je iets weet over de politiek in het Amerika in de jaren '70, maar dat was voor mij geen probleem.

Terug naar de lijst met boekrecensies


1179. Merlin Sheldrake - Verweven leven

Als je het wil zien, zie je overal schimmels

25 juni 2023


Merlin Sheldrake is een mycoloog, een schimmelgoeroe, geobsedeerd door dit derde rijk: naast planten en dieren vormen schimmels een rijk op zichzelf. Ze kunnen zich honderden meters verspreiden, bestaan uit paddenstoelen en mycelium (schimmeldraden) en kunnen zowel zwaar ziekmakend als bijzonder helend zijn. Bovendien kunnen ze interacties met elkaar aangaan, maar ook met bij voorbeeld bomen en kunnen planten via schimmels signalen aan elkaar doorgeven. Het schimmelrijk is een wereld waar de meeste mensen, behalve een schimmelnagel of paddenstoelen, heel weinig van afweten. Geen wonder dis dat dit goed leesbare boek bijzonder populair is, ook geholpen door de documentaire Fantastic Fungi op Netflix. 

Een boek dat een hele nieuwe wereld voor me opende, maar je moet wel bedenken dat de schrijver als schimmel-nerd overal schimmels en een rol voor schimmels ziet. Desalniettemin: bijzonder interessant.

Terug naar de lijst met boekrecensies



1180. Lars Kepler - Spin

Het kan ook te gruwelijk zijn...

4 juli 2023


Margot Silverman, afdelingshoofd bij de politie, is na haar werk lekker aan het paardrijden als ze overvallen wordt, in haar rug geschoten en uiteindelijk vermoord. Haar lijk wordt in verregaande staat van ontbinding teruggevonden, hangend aan een boom. In de buurt wordt een witte kogel gevonden. En Silverman is nog maar de eerste in een hele rij slachtoffers die allemaal een band met Saga Bauer lijken te hebben. Saga was politieagent, maar is nu politieagent af. Ze wordt wel ingehuurd als adviseur omdat zij degene was die 3 jaar geleden een ansichtkaart ontving met het bericht dat er 9 witte kogels waren, waarvan er één voor haar vriend en mentor Joona Linna zou zijn en dat zij de enige was die hem kon redden. De moordenaar geeft aanwijzingen in de pakketjes die rond de moord verstuurd worden: tinnen soldaatjes met het uiterlijk van het slachtoffer en voorwerpen of documenten die aangeven waar het slachtoffer gevonden kan worden. Het wordt er allemaal niet gemakkelijker op als Saga uiteindelijk verdachte wordt (waarom is me tot op dit moment onduidelijk), maar uiteindelijk weet ze samen met Joona op het laatste moment de moord op Joona te voorkomen.

Een spannend boek, maar de details zijn dusdanig goor dat ik daar nogal op afhaakte want ik ben niet zo van horror. Wel uitgelezen, maar soms moest ik het boek even wegleggen omdat het me te smerig werd.

Terug naar de lijst met boekrecensies



1181. Elly Griffiths - The ghost fields

Met recht een familiedrama

8 juli 2023


Een grondwerker is met zijn shovel aan het werk als hij opeens oog in oog staat met een vliegtuig uit de tweede wereldoorlog en aangestaard wordt door een dode man. Dat kan natuurlijk gebeuren in Norfolk, waar in de tweede wereldoorlog heel veel vliegvelden lagen, maar het is minder voor de hand liggend als de dode man een kogelgat in zijn lijf heeft en bovendien helemaal niet op het soort vliegtuig vloog waarin hij teruggevonden werd en ook nog eens niet opgeleid was als piloot. En dan blijkt het ook nog een lid van een lokale aristocratische familie, de Blackstocks. Fred Blackstock is voor de oorlog verhuisd naar Amerika, maar kwam in de oorlog terug om zijn bijdrage te leveren, wat hij dus niet overleefd heeft, maar niet doordat zijn vliegtuig neergestort was boven de Noordzee, maar door een kogel in zijn kop. Van de drie broers is er nog maar één in leven, want de tweede broer verdween niet lang na de oorlog spoorloos tijdens een wandeling. Dus is er werk aan de winkel voor Ruth Galloway en  inspecteur Nelson. Maar de familie werkt niet echt mee, het weer begint steeds slechter te worden en de vrouw van Ruth vriend Cathbad staat op het punt om te bevallen. Uiteindelijk komt alles samen tijdens een nacht met ultiem slecht weer en is er een heroische rol voor een gele badeend.

Zo af en toe is het heerlijk om weer een boek van Elly Griffiths te lezen, al begin ik de liefdesperikelen van Ruth Galloway zo langzamerhand wel een beetje vermoeiend te vinden.

Terug naar de lijst met boekrecensies



1182. Jo Nesbo - Bloedmaan

Gewoon lekker tussendoortje

19 juli 2023


Harry Hole is van plan om zich dood te zuipen en dat doet hij op stand, namelijk in Los Angeles. Alleen is er een bejaarde actrice in de kroeg, die bedreigd wordt door een drugskartel. In eerste instantie biedt ze hem onderdak en een maatpak, maar als ze verdwijnt is het aan hem om te proberen het geld bij elkaar te krijgen om haar schuld bij het drugskartel af te lossen zodat ze het er levend vanaf brengt. De enige manier waarop dat kan lukken (het gaat om belachelijk veel geld) is door in Oslo een tweetal moorden op vrouwen op te lossen. Zijn opdrachtgever is een rijke zakenman, maar het probleem is dat hij ook de belangrijkste verdachte is (ook voor Harry). Harry stelt een onwaarschijnlijk team van vrienden samen (met onder andere een drugsdealer en een terminale kankerpatiënt), die gezamenlijk gaan proberen de behoorlijk gruwelijke moorden op te lossen. En ondertussen gaat de moordenaar maar door. De lezers krijgen zo af en toe een inkijkje in de totaal verknipte geest van de moordenaar, maar ook in zijn beweegredenen, zonder dat precies duidelijk wordt wie het is. Er zijn een aantal mogelijke daders en aan het eind van het boek zit je elke keer op het puntje van je stoel als één voor één de verdachten afvallen. Tot er nog één verdachte overblijft en de zaak tijdens een totale maansverduistering (de bloedmaan) met een onverwachtse wending opgelost wordt.

Net als in Spin, dat is eerder deze maand las, zijn de moorden hier behoorlijk gruwelijk, maar het is niet gruwelijk om het gruwelijk en daarom voor mij veel beter te handelen. Een lekker tussendoortje (zeg maar "tussendoor": het boek telt meer dan 500 bladzijden).

Terug naar de lijst met boekrecensies


1183. Peter Terrin - De gebeurtenis

Korte verhalen zijn niet echt mijn ding

21 juli 2023


Een serie korte verhalen, waarbij ieder verhaal gelinkt is aan een aantal van de andere verhalen. De oude schrijver Willem laat na zijn overlijden een USB stick met het verhaal voor een nieuw boek na aan zijn personal assistent Juliette, tot groot ongenoegen van zijn veel jongere vrouw Femke. Waarom dat is wordt langzamerhand duidelijk. Het verhaal gaat over een oudere schilder Frederik die zijn veel jongere vriendin Frouke en haar twee katten in huis neemt terwijl zijn terminaal zieke vrouw nog leeft. Het idee is dat het huis zo groot is dat ze elkaar niet zullen ontmoeten, maar via de katten gebeurt dat natuurlijk toch. Frouke speelt de rol van "vrouw die haar hoofd in de over steekt" in een feministisch toneelstuk en dat toneelstuk vormt weer de verbinding met de levens van de verpleger Kurt, zijn patiënte Jacqueline, haar buurvrouw Rita en haar tijdens de corona wuivende man Daniël. Tijdens de pauze ontmoet Kurt ook nog  Rosa, die weer verbonden is met één van de andere figuren uit de roman (vraag me inmiddels niet meer wie) en uiteindelijk eindigt het boek tijdens een huwelijksfeest.

Ik ben niet zo van de korte verhalen en in dit boek is ieder hoofdstuk eigenlijk een op zichzelf staand kort verhaal die met het nodige kunst- en vliegwerk aan elkaar verbonden worden. Ik vond het goed leesbaar, maar wel gekunsteld en het is mij niet duidelijk wat de rol van het i-Head is.

Terug naar de lijst met boekrecensies


1184. John Kuipers - Musserts schaduw

Kuipers heeft goud in handen...

26 juli 2023


Charlie Swieninck is een meer dan 2 meter lange, wat onaangepaste hoofdinspecteur van de Haagse politie die belast is met het oplossen van moorden. Het is 29 juni 1940, de Duitsers hebben Nederland bezet, het is Anjerdag en Swienick en zijn collega's worden naar station Hollands Spoor geroepen omdat daar iemand de keel is doorgesneden met een SS dolk. Het blijkt de juridisch adviseur van de NSB te zijn en zo belanden Swieninck en zijn afdeling in een behoorlijk precair politiek wespennest, waarbij hij ongeveer alle kopstukken van de NSB meerdere keren ondervraagt. Het is overduidelijk dat er veel gelogen en verborgen gehouden wordt, maar hoe de zaak precies in elkaar zit wordt pas duidelijk na veel speurwerk en een paar ingevingen. Ondertussen worden Swieninck en zijn nieuwe buurvrouw Fie ook nog eens fysiek mishandeld door een paar onfrisse types die overduidelijk uit de NSB-gelederen afkomstig zijn. Daar stelt Swieninck dan weer tegenover dat hij zijn Indische brigadier Boy Valk op veel NSB-ers afstuurt, iets waar ze gezien de achtergrond van Valk een enorme hekel aan hebben. Aan het eind zijn er maar liefst 2 moorden opgelost, maar Swieninck kan door de politieke situatie niets met die informatie, wat zijn haat tegen de Duitsers en de NSB-ers alleen maar aanwakkert.

Met deze hoofdpersoon heeft Kuipers goud in handen: een onaangepaste hoofdinspecteur met de nodige droge humor en onaangepast gedrag in een tijdsgewricht dat ontzettend interessant is. Wat mij betreft een terechte winnaar van de Gouden Strop 2023 en ik kijk uit naar het tweede deel van de serie, waarin Herman Göring een rol speelt.

Terug naar de lijst met boekrecensies


1185. Lisa Regan - Vanishing girls

Ontzettend spannend eerste deel van een lange serie

28 juli 2023


Josie Quinn is politieagent in het slaperige stadje Denton, Pennsylvania. Ze is getrouwd met haar highschool sweetheart en mede-agent Ray, maar dat huwelijk is gestrand omdat Ray er met een stripteasedanseres vandoor is gegaan. Nu heeft ze een relatie met Kurt, een andere politieagent. Omdat ze een vrouw die haar vierjarige dochter "uitleende" aan mannen in ruil voor drugs in elkaar gemept heeft is Josie geschorst. Maar eens een politieagent, altijd een politieagent, dus als er een tienermeisje verdwijnt gaat Josie op onderzoek uit, ook omdat er allerlei raadselachtige dingen gebeuren die wel of niet met de verdwijning te maken hebben. En dan duikt er weer een meisje op dat een jaar verleden verdwenen is. Dat meisje is zo zwaar getraumatiseerd dat ze maar één woord uit kan brengen: Ramona. Wat Josie ontdekt is niet alleen gruwelijk, maar zet ook haar leven en het leven van heel veel mensen om haar heen en in  Denton op zijn kop. 

De uitgeverij Bookouture geeft ook de serie van Angela Marsons over Kim Stone uit, en dat is voor mij een grote aanbeveling. Als dan ook nog een vriendin van mij helemaal verslaafd is aan deze serie en de eerste drie delen samen maar 7 Euro 99 kosten is dat een goede reden om er ook aan te beginnen. En ik was meteen helemaal verslaafd: meer dan 300 bladzijden in 3 dagen uitgelezen. 1 deel gehad, nog 17 te gaan...

Terug naar de lijst met boekrecensies


1186. Mohamed Mbougar Sarr - De diepst verborgen herinnering van de mens

Prachtig, hoogliterair boek, dat ondanks complexiteit goed te volgen is

13 augustus 2023

Al vanaf zijn jeugd is de van oorsprong Senegalese schrijver Diégane Faye in de ban van de literaire klassieker "Het labyrint der onmenselijkheid" uit 1938, geschreven door de Senegalese schrijver T.C. Élimane. Het boek is niet meer te krijgen en het is onbekend wie T.C. Élimane is. In 1938 was het boek een literaire sensatie, al waren er ook een flink aantal racistische recensies in de trant van "zwartjes kunnen niet schrijven". Terwijl Diégane zelf probeert te schrijven houdt hij zich op in Afrikaans-literaire kringen in Parijs en komt hij langzamerhand dichter bij het boek en bij de schrijver en zijn verhaal. Eerste krijgt hij het boek, waar we nooit de precieze inhoud van te weten krijgen, in handen en het boek verandert niet alleen zijn leven, maar ook dat van alle vrienden en kennissen die het lezen. Daarna komt hij stapsgewijs achter het verhaal van T.C. Élimane tot hij uiteindelijk terug in Senegal het raadsel definitief kan oplossen.

Een prachtig boek, schitterend verhaal, al moet je goed opletten omdat het soms even onduidelijk is wie er aan het woord is en in welk tijdsgewricht we zitten. Een boek dat uit een echte vertellerstraditie voortkomt, een boek over vriendschap, liefde en seks, maar ook over politiek en -vooral- over literatuur en wat dat kan betekenen voor een mens. Het boek bevat een geweldige lijst imaginaire boektitels, de een nog mooier dan de ander. Sarr is pas 33 en kreeg voor dit boek -volkomen terecht- de Prix Goncourt, de belangrijkste Franse literatuurprijs.

Terug naar de lijst met boekrecensies


1187. John Kuipers - Het bedrog van Göring

Iedereen zit achter een schilderij van Frans Hals aan

16 augustus 2023

Het is 1941. Hoofdinspecteur Charlie Swieninck van het Bureau Bijzondere Delicten van de politie Den Haag wordt naar de Hofvijver geroepen omdat daar een lijk drijft. Het blijkt het stoffelijk overschot va de Belgische kunstexpert Foulon te zijn, die in het Mauritshuis onderzoek deed naar de echtheid van een recent opgedoken schilderij van Frans Hals, Lachend Meisje. Een dag later blijkt dat schilderij op ingenieuze wijze verdwenen te zijn en moeten Swienick en zijn brigadier Valk hun neus in een wespennest van kunstkenners, kunsthandelaars en kunstenaars steken. Sommigen daarvan handelen in opdracht van zeer hoge Duitsers, zoals de Duitse rijksmaarschalk Hermann Göring, een erkend kunst"liefhebber" en vooral kunstrover. Nog afgezien van het oplossen van de moord en de diefstal is het ook nog eens de vraag of dit schilderij van Frans Hals wel echt is en wie zit er achter de eventuele vervalsing. Een deel van de vragen zijn op te lossen in en om Amsterdam, maar voor een ander deel van de zaak moeten Swieninck en Valk op reis naar België, wat in oorlogstijd ook nogal een gedoetje is, maar wel een mooi beeld schetst van Europa in oorlogstijd. En daarnaast wordt de band tussen Swieninck en zijn buurvrouw Fie Donkervoort steeds intenser, terwijl en ook nog een vrouwelijke kunstexpert op de achtergrond een rol speelt.

Het tweede deel van deze serie, dat ik vrij snel na Musserts schaduw las. Het blijft een interessante periode om een politieman in te laten spelen en het thema van kunstroof, waar de nazi's meesters in waren, geeft een mooie kapstok om weer heel veel informatie te kunnen spuien. Het speurwerk gaat niet altijd al te snel, maar dat is in het echte leven ook zo.

Terug naar de lijst met boekrecensies


1188. Sasha Marianna Salzmann - Alles moet mooi zijn aan de mens

In de mangel genomen door een tijdsgewricht

21 augustus 2023

Lena groeit op in het Oekraiense deel van de Sovjet Unie van de jaren '60 tot '80. Het arbeidersparadijs is door en door corrupt, voor alles moet je geld meenemen en cadeautjes geven. Als Lena's moeder ziek wordt brengt dit de familie ongeveer aan de bedelstaf. Ondertussen is Lena geneeskunde gaan studeren, maar door gebrek aan geld kan dat niet aan een prestigieuze universiteit. Uiteindelijk wordt ze dermatologe in een privékliniek en behandelt daar de geslachtsziekten van de partijbonzen en later de "business men" en hun vrouwen. Uiteindelijk wijkt ze met haar dochter Edi en haar Joodse man uit naar Jena, waar ze Tatjana en haar dochter Nina ontmoet. De twee oudere vrouwen blijven een soort wanhopig in de Sovjetmodus hangen, de dochters passen zich aan aan het Westerse leven in Duitsland.

Een boek over het leven in een arbeidersparadijs dat een hel blijkt te zijn, maar ook hoe mensen vermalen worden in systemen, of dat nou het communistisch systeem is, of het kapitalistisch systeem waar je je op latere leeftijd aan moet aanpassen.

Een boek dat we voor de leesclub lazen. Ik wist niet of het een boek voor mij zou zijn, maar ik heb het met veel aandacht gelezen. Ik wist dat de Sovjet Unie niet best was voor zijn burgers, en dit boek heeft daar weer een laagje kennis aan toegevoegd.

Terug naar de lijst met boekrecensies


1189. Mathijs Deen - De duiker

Aardig, maar ik mis de waddensfeer 

26 augustus 2023


Terwijl ze op zoek zijn naar een verloren container komt een bergingsschip een wrak van meer dan 70 jaar oud tegen. Dit wrak ligt vol met koperplaten die al met al een miljoen euro waard zijn. Maar als ze een kijkje gaan nemen doen ze een gruwelijke ontdekking: aan het schip zit een duiker vastgeketend die door verstikking om het leven is gekomen. De duiker is Jan Matz, die in zijn vrije tijd duikt naar wrakken en schatten en op het eiland Föhr een soort museum met voorwerpen uit wrakken heeft. Tijd voor rechercheur Liewe Cupido om zich op de zaak te storten, samen met zijn hond Vos. Jan Matz blijkt de vader te zijn van Johnny, die in een woedende bui een jongen uit zijn klas het revalidatiecentrum ingeslagen heeft en ook nog een molotovcocktail naar het huis van de jongen gegooid heeft. En dus moet de "lone wolf" Cupido samenwerken met inspecteur Judith Schulze om gezamenlijk de dwarsverbanden te vinden en de zaak op te lossen.

Een aardig boek, maar wat ik mis is de echte "waddensfeer": het verhaal speelt zich wel in het waddengebied af, maar had ook ergens een anders kunnen spelen, de wadden met hun eb en vloed en droogvallende gebieden hebben in dit verhaal niet echt meerwaarde. En wat voegt het toe dat Liewe Cupido voor de Duitse politie werkt? Ik had liever een echte Nederlandse waddenthriller gehad. 

Terug naar de lijst met boekrecensies


1190. Richard Osinga - Munt

Gebroken dromen...

5 september 2023


Drie mensen van drie continenten, ieder met hun eigen dromen, die bij elkaar komen in Oost-Congo. 

De Chinees Xiao Wei is net afgestudeerd, heeft een vriendinnetje waar hij dol op is, maar wordt door zijn oom naar het verre Congo gestuurd, waar hij goud en coltran op moet kopen van de mensen die dat met veel moeite uit de aarde wroeten. Hij spreekt de taal niet, lust het eten niet, verliest consequent met go van de enige andere Chinees in het stadje en verveelt zich te pletter. Dan komt er een man met een hele oude munt langs die hij wil verkopen. Xiao twijfelt even, wil weten of de munt echt is en vraagt de man na het weekend terug te komen. Ondertussen droomt hij ervan rijk te worden en terug te kunnen keren naar China en zijn vriendinnetje.

De Congolees Plamedi (Afkorting van "Plan merveilleux de Dieu", Afrikanen hebben vaak prachtige namen) is de gids van een groep Australiërs die in de oerwouden van Oost-Congo een film willen maken. Maar hij heeft zelf zijn jeugdgeheimen, waardoor hij eigenlijk niet naar het gebied terug wil, en ook zijn dromen: hij wil een opleiding tot cameraman volgen in België.

De Nederlandse Eva is net weg bij haar vriend en heeft een gasthoogleraarschap aangeboden gekregen bij de universiteit van Gent om onderzoek te doen naar de verspreiding van de Bantoes in Afrika. Als er een foto van een hele oude munt opduikt gaat het team als een speer naar Oost-Congo waar ze dromen van de vondst die de hele geschiedenis op zijn kop kan zetten.

En dan komen de drie verhalen op een gewelddadige manier bij elkaar en wordt de treurige geschiedenis van Oost-Congo aangevuld met weer een treurig verhaal. 

Een prachtig boek over gebroken dromen en de verschrikkelijke geschiedenis van een land dat één van de rijkste landen ter wereld zou kunnen zijn als ze niet zo ontzettend treurig geregeerd zouden zijn en worden. Ik droeg het voor en las het voor de leesclub, maar de bespreking is even uitgesteld tot januari 2024.

Terug naar de lijst met boekrecensies


1191. Donald Niedekker - Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost

Vier eeuwen sinds Het Behouden Huys

10 september 2023


Een onbekend bemanningslid van het Behouden Huys op Nova Zembla overlijdt in januari 1597 en wordt begraven in de permafrost. Van daaruit beziet hij hoe de wereld voortkabbelt, totdat de Grote Dooi inzet en hij zijn verhaal gaat doen. Hij groeide op in een gegoed gezin, trok van Antwerpen naar het bruisende Amsterdam van eind 16e eeuw, kreeg les van Joodse leraren, en ging uiteindelijk aan boord als dichter op de expeditie van Willen Barentsz om een loflied op de Noordoost passage te schrijven, maar dat is er nooit van gekomen. Vanuit zijn graf beziet hij zijn eigen leven, maar ook wat er in de eeuwen na zijn dood gebeurt, inclusief de waterstofbom kernproeven boven Nova Zembla. Hij beschrijft het leven van zijn medebewoners in het Behouden Huys, maar ook van sjamanen, zeerobben en ijsberen, de zoektocht naar de passage naar China via de Noordelijke IJszee en wat je verder nog als stoffelijk overschot kan waarnemen als je in de permafrost ligt.

Een mooi geschreven boek, maar ik wist niet zo heel goed wat ik er mee aan moest: is het een waarschuwing voor de klimaatverandering? Is het een beschrijving van de eeuwige drang van de mens om de grenzen op te zoeken bij alles wat hij/zij doet? 


Terug naar de lijst met boekrecensies


1192. Lisa Regan - The girl with no name

Weer een hele serie doden in een klein stadje...

18 september 2023


Na de gebeurtenissen in "Vanishing girls" is Josie Quinn aangesteld als interim hoofd van de politie in Denton. En voor ze het goed en wel weet zit ze verwikkeld in een zaak waarbij de vriendin van haar ex-man voor haar leven vecht terwijl er een baby vermist wordt, haar huidige vriend Luke verdwenen is en er een vrouw wordt gevonden die haar geheugen kwijt is, maar wel opduikt in het huis van Luke, zijn kleren aan heeft en in zijn bed geslapen heeft. Kortom een zaak waarbij ze zelf heel erg betrokken is. Haar collega's proberen haar erop te wijzen dat ze wat meer afstand van de zaak moet nemen, maar dat lukt haar simpelweg niet.

Ondertussen lopen er maar liefst twee rijke mannen in Denton rond die wat met de zaak te maken lijken te hebben maar zich niet bepaald coöperatief opstellen, en werkt de burgemeester ook niet echt mee. Als er meer doden vallen en de baby maar onvindbaar blijft moet Josie met haar team steeds harder tegen de klok vechten.

Een lekker spannend boek tussendoor.


Terug naar de lijst met boekrecensies


1193. Sacha Bronwasser - Luister

Mooi geschreven, goed verhaal

23 september 2023


In 1986 worden er in Parijs een hele serie aanslagen gepleegd.  Bij één van die aanslagen wordt de Oostenrijkse au pair Eloise ternauwernood van de dood gered door haar baas Philippe, die een voorgevoel had dat er iets mis zou gaan en Eloise obsessief gevolgd heeft. Een paar jaar later vlucht de Nederlandse Marie (kortweg M.) naar Parijs en werkt een jaar als au pair in hetzelfde gezin. Philippe heeft een vorm van PTSS overgehouden aan zijn reddingsactie en de sfeer in het gezin is eigenlijk niet te verduren tot de ouders ook daadwerkelijk uit elkaar gaan.

Jaren later vertelt Marie het verhaal achter haar vlucht naar Parijs. Op de fotoacademie wordt ze uitverkoren door de docente Flo, die de klas moet leren om te kijken. Ze wordt uitgenodigd, krijgt veel aandacht van Flo, krijgt nieuwe kleren, etc.. Als jong schaap is ze vereert en heeft ze niet door dat Flo en de mensen om haar heen haar gebruiken voor eigen gewin. Uiteindelijk wordt dat op een verschrikkelijke manier duidelijk en kan Marie niet anders dan alles achter zich laten en naar Parijs gaan. Aan het eind wordt het ook duidelijk wat er met Flo gebeurd is en waarom het boek "Luister" heet, een bijzondere titel voor twee mensen die elkaar door de fotografie hebben leren kennen.

Een heel gemakkelijk leesbaar boek met Parijs als een belangrijk element op de achtergrond van het verhaal. Een verhaal over hoe iemand misbruikt kan worden, over de nadelen van helderziendheid en over hoe je als je jong bent (en soms ook als je niet zo jong bent) ingepakt en misbruikt kan worden tegen mensen waar je van onder de indruk bent.


Terug naar de lijst met boekrecensies


1194. Robert Galbraith - Inktzwart hart

Had ietsje korter gemogen...

11 oktober 2023


Het detectivebureau van Robin Ellacott and Cormoran Strike heeft het al reuze druk als er een paniekerige vrouw binnen komt lopen die vraagt of ze kunnen helpen bij het opsporen van een internettrol. Dat is niet hun specialiteit, maar als de vrouw een paar weken later vermoord wordt teruggevonden nemen ze toch de taak op zich om de moderator van een game die gebaseerd is op de cartoon "Inktzwart hart" die de vrouw maakte op te sporen. Deze moderator verschuilt zich achter de naam Anomie, en er zijn heel wat mensen in de omgeving van de vermoorde Edie die in aanmerking komen om Anomie te zijn. Veel speurwerk dus, maar langzaam maar zeker wordt het wereldje van internettrollen ontrafeld, al vallen er nog wel meer doden. 

Het boek van 1185 bladzijden had volgens mij wel iets korter gekund. De hoofdstukken met online discussies tussen de verschillende moderatoren van de game zijn een interessante afwisseling, maar niet altijd gemakkelijk te lezen omdat er soms wel 3 kolommen met verschillende discussiekanalen op één pagina staan. Maar spelen met vorm en inhoud is natuurlijk iets waar J.K. Rowling om bekend staat. In het begin kreeg dit boek hele lage scores op Goodreads, maar dat had ook te maken met de mening van Rowling over transgenders. Ook al ben ik het helemaal niet met haar eens, in dit boek komt geen transgender voor en de recensie moet over het boek gaan, niet over de mening van de auteur over ongerelateerde onderwerpen. Dan kunnen we 99% van de boeken uit het verleden wel weggooien...


Terug naar de lijst met boekrecensies


1195. Patrick Dassen - De Weimarrepubliek

In de schaduw van de opkomst van Hitler

19 oktober 2023


Meer dan een jaar geleden was ik begonnen met dit boek, dat op de shortlist voor de Libris Geschiedenisprijs 2022 stond. Maar ik liep vast in alle politieke partijen die met elkaar over straat rolden in de beginjaren van de Weimarrepubliek net na de Eerste Wereldoorlog. Begin oktober dit jaar heb ik het boek weer opgepakt (althans, het eboek weer opengemaakt) en vervolgens het boek in rap tempo uitgelezen. De Weimarrepubliek kende ik voornamelijk van de kunst en cultuur: de cabarets van de roaring twenties in Berlijn, Bauhaus, Thomas Mann. En natuurlijk in de achtergrond de hyperinflatie, de opkomst van het nazisme en de latente en minder latente Jodenhaat. Dat alles wordt goed en zeer leesbaar uit de doeken gedaan door Patrick Dassen, docent geschiedenis aan de Universiteit van Leiden, waarbij hij een imposant notenapparaat en leeslijst toevoegt (die ik altijd maar voor het gemak oversla). 

Normaliter heb ik aan een pagina of 200-300 genoeg om de hoofdlijnen mee te krijgen, maar hier zit het venijn (en het meest interessante deel) in de staart, namelijk de opkomst van Hitler en ook de ideeën en mythes die tot die opkomst geleid hebben. Eigenlijk heeft de Weimarrepubliek nooit echt een schijn van kans gemaakt, daarvoor waren de tegenkrachten, zowel nationaal als de internationale ontwikkelingen, te groot. Ik heb het idee dat ik nu veel meer van de Weimarrepubliek weet en ook van de opkomst van Hitler, waarvoor dank.


Terug naar de lijst met boekrecensies


1196. Melanie During - De laatste lente van de dinosauriërs

Gepassioneerd verhaal

26 oktober 2023


Melanie During, het meisje met het roze haar, is er tijdens haar masterstage achter gekomen in welk jaargetijde de meteoriet insloeg die het einde van het dinotijdperk betekende. Ik kende Melanie During van de Dinocast, de podcast van Gijs Rademakers en Maarten van Rossem, waarbij ze een heel duidelijk verhaal combineerde met het om haar vinger winden van beide heren. 

In dit boek vertelt ze hoe ze, niet afkomstig uit een academisch opgeleid gezin en gevormd in drie pleeggezinnen, uiteindelijk paleontoloog is geworden. Ze deelt haar liefde en enthousiasme voor het vak, in het bijzonder voor de opgravingen, en vertelt hoe ze vaak soepel met de regels moet omgaan om haar onderzoek voor elkaar te krijgen. Daarnaast krijg je een hele uitleg over geologie, de tijdperken, en de opkomst, bloei en ondergang van de dino's. Er komen iets te veel Latijnse namen van dino's langs om alles vast te kunnen houden, maar dat wordt goedgemaakt door het enorme enthousiasme van Melanie, die nu bezig is met haar doctoraat in Uppsala.


Terug naar de lijst met boekrecensies


1197. Richard Osman - De laatste duivel die sterft

Humor, moorden en liefde

30 oktober 2023


Net na kerst wordt een vriend van Stephen, de demente man van Elisabeth, in koele bloede doodgeschoten op een landweggetje. Al snel blijkt het te gaan om 100.000 pond aan Afghaanse heroïne in een onooglijk houten kistje. En ook al had Joyce een mok voor kerst gekregen met als wens " Een jaar zonder moorden", de moordclub op donderdag gaat natuurlijk uitzoeken wie Kumar vermoord heeft. Maar Kumar is pas de eerste in een hele serie moorden, waarbij de halve heroïnehandel van Zuid-Engeland achter elkaar aanzit. Ondertussen hebben alle moordclubleden hun eigen besognes: Ibrahim komt eindelijk voorzichtig uit de kast, Ron moet met zijn vriendin uitmaken of kerstcadeautjes na het ontbijt of na de lunch uitgepakt dienen te worden en Elisabeth en Stephen moeten eindelijk onder ogen zien dat de dementie van Stephen dusdanig vergevorderd is dat het eigenlijk niet meer gaat. Vooral die laatste verhaallijn is schitterend en bezorgde me regelmatig tranen in de ogen. Maar ik heb ook weer moeten huilen van het lachen om alle verwikkelingen en de verhalen hoe bejaarden onderschat worden door de rest van de mensheid.

Weer een heerlijk inmiddels vierde deel van de avonturen van de moordclub. Ik had het aan mijn zus en de buurvrouw gegeven, maar die vonden er beiden niks aan. Toen ik het boek ging lezen snapte ik waarom: je moet deze serie echt op volgorde lezen, anders heb je geen idee wie wie is en waarom sommige scenes echt hilarisch zijn (en andere scenes gewoon heel mooi).


Terug naar de lijst met boekrecensies


1198. John Kroon et al. - Leiden ooit vroeger en nu

Lekker plaatjes kijken

2 november 2023


Sinds net voor de coronacrisis ben ik lid van de Historische Vereniging Oud Leiden. Ze geven regelmatig boeken uit en dit boek kwam ik toevallig tegen bij mijn vaste boekhandel Kooyker. In 1974 verscheen er een boek "Leiden voorheen en thans" en dit boek is daar een update van. Deze keer met foto's van voor of rond 1900, begin jaren '70 en 2023. En steeds genomen vanaf ongeveer dezelfde plek en met een kaartje met de omgeving en de kijkrichting en ook nog een stukje tekst en uitleg. Ik heb van 1981-1986 in Leiden gewoond en ben er in 2019 teruggekeerd en herken dus veel van de foto's. Het valt pas op hoeveel de stad veranderd is als je de foto's naast elkaar ziet. Maar het valt ook op hoeveel er hetzelfde gebleven is.

Kortom, een heerlijk kijkboek  voor op de salontafel en om lekker plaatjes te kijken met echte Leienaars en herinneringen op te halen, is het niet aan de gebouwen, dan is het wel aan het straatbeeld met die typische jaren '70 auto's. En dat kunnen we dan over 50 jaar weer doen (althans, ons nageslacht).


Terug naar de lijst met boekrecensies


1199. Ian McEwan - Lessons

Levenslessen in aangepast tempo

12 november 2023


Roland Baines is de zoon van een beroepsmilitair en een vrouw die meer uit het leven had willen halen dan ze gedaan heeft. Hij wordt net na de oorlog geboren en zijn jongste jaren spelen zich voornamelijk af op een Engels militair kamp in Libië. Als hij een jaar of 10 is wordt hij door zijn vader naar een kostschool in Engeland gestuurd. Ik moest erg lachen om de leraar die voorlichting geeft aan een klas vol jongetjes: "I want to talk with you about masturbation". "Enjoy it!". Op de kostschool heeft hij het prima naar zijn zin, alleen is hij nogal bang voor zijn pianolerares, Miriam Cornell, die hem als echt jong jongetje om haar vinger windt en als hij 14 is ook seksueel gaat misbruiken. Al snel heeft ze zoveel macht over hem dat het hem uiteindelijk zijn schoolcarrière kost. Na een ruim decennium van doen waar hij zin in heeft en de wereld verkennen strijkt hij neer in Londen, trouwt met de Duits/Engelse Alissa en krijgt een zoon Lawrence. Als Lawrence 7 maanden is verdwijnt Alissa om haar leven te kunnen wijden aan het schrijven van (bijzonder succesvolle) boeken. Roland heeft daar uiteindelijk vrede mee, maar hij vindt het vreselijk dat Alissa ieder contact met haar zoon afwijst. Zijn zoon Lawrence groeit op, verlaat het huis en uiteindelijk trouwt Roland met zijn beste vriendin Daphne, maar ook dat huwelijk is geen lang leven beschoren.

Ik heb de laatste tijd veel spannende boeken gelezen en die gaan vaak in een razend tempo. Voor dit boek moest ik een paar versnellingen terugschakelen, maar dat was geen straf. Ian McEwan is natuurlijk een hele goede schrijver (lees Atonement) en hij neemt je mee in het leven van een man waarbij niet alles op rolletjes loopt. Wat hij knap doet is een aantal levensbepalende gebeurtenissen omkeren: een minderjarige jongen die misbruikt wordt in plaats van een meisje, een vrouw die haar man verlaat als er eenmaal een kind is. Dat zet aan tot denken: Is dat erger? Minder erg? Even erg? Wat zijn de gevolgen later in je leven? Een boek dat ik uiteindelijk niet weg kon leggen.

Terug naar de lijst met boekrecensies


1200. Stephen King - Holly

Leest lekker, maar één van zijn mindere verhalen

21 november 2023


In de buurt van een park wordt de fiets van Bonnie Dahl gevonden, maar van Bonnie is er geen spoor meer terug te vinden. Haar wanhopige moeder neemt contact op met Holly Gibney van detectivebureau Finders Keepers. Holly wil de opdracht eigenlijk niet aannemen: haar moeder is net overleden aan covid en haar partner bij het bureau heeft covid. Maar een wanhopige moeder kan ze ook moeilijk afwimpelen. Dus gaat ze op onderzoek uit. Ondertussen weet de lezer wie de daders zijn: het bejaarde echtpaar Harris. Twee professoren met emeritaat, de ene nog gekker dan de andere. Zij gebruiken Bonnie (en haar voorgangers) voor hun eigen gewin. Wat dat is moet je zelf maar lezen. Als lezers weten we dus vanaf het begin wie de daders zijn, hun modus operandi en hun motief. En ondertussen moet Holly alles nog uitzoeken en bij iedereen vragen of ze wel gevaccineerd zijn alvorens ze haar mondkapje af kan zetten. 

En dat is waar het probleem van dit boek zit. Ik ben 's werelds grootste voorstander van vaccinaties, maar hier werd ik op den duur een beetje gestoord van. Ik weet dat het in Amerika nog moeilijker lag dan in Nederland, maar alsjeblieft, val me er niet zo veel mee lastig, tenzij het een belangrijk onderdeel van de clou van het boek is. Natuurlijk kan Stephen King fantastisch schrijven, was ik heel blij dat Holly's vrienden carrière maken als schrijvers, was de oude poëte die Barbara begeleidde geweldig, maar de covid-invalshoek voegde weinig toe en verstoorde het verhaal.

Terug naar de lijst met boekrecensies




Voor reacties (anti-spam: verwijder XX uit adres)

Terug naar de vorige 30 boekrecensiesTerug naar de lijst met boekrecensies Door naar de volgende 30 boekrecensies